6 Şubat sarsıntılarında kimi hastaneler, mescitler, yollar, havaalanları, okullar, valilik ve belediye binaları yıkıldı. Ağır bakımlarda hastalar mahsur kaldı, yıkılan hastanelerin enkazında hayatını kaybedenler oldu.
Kullanılmaz hale gelen kimi limanlar, havaalanları ve karayolları sebebiyle ulaşımda yaşanan düşünceler yardımların ulaşmasını ya da kentlerdeki giriş çıkış faaliyetlerini etkiledi.
Hakkını Savun Derneği avukatları Hatay’da 29, Kahramanmaraş’ta 12, Adıyaman’da 10, Malatya’da 4, Gaziantep’te 2 ve Adana’da 1 kamu binasıyla ilgili kabahat duyurusunda bulundu.
BBC Türkçe’ye konuşan Hakkını Savun Derneği avukatları, zelzele vilayetlerinde hasar gören kamu binalarının tam sayısına ait pek çok resmi kuruma başvurduklarını lakin sonuç alamadıklarını kaydediyor.
Avukatlar açık kaynakları tarayarak, saha çalışması yaparak ve meslek örgütlerinin raporlarından 58 bina tespit ettiklerini fakat resmi sayının daha yüksek olabileceğini belirtiyor.
Avukat Zeynep Polat, “Yönetmeliğe nazaran bu yapılar, afet durumlarında en inançlı ve en korunaklı yerler olmalıydı” diyor:
“Deprem Yönetmeliği’ne nazaran kamu binalarının bina ehemmiyet katsayısı, olağan konutlara oranla yüzde 50 fazla. Bu da bu kamu yapılarının, olağandan neredeyse 1,5 kat daha sağlam olması gerektiği manasına geliyor.
“Kamu yapısı olsun ya da olmasın, şayet bir bina yönetmeliğe, yere ve projeye uygun bir biçimde yapılıp denetlenirse, yıkılmayı bırakın hasar alması bile hayli güçleşiyor.”
Hastaneler, okullar, AFAD binası…
Hakkını Savun Derneği’nin tespitine nazaran, yıkılan ya da hasar gören 58 kamu binasının 54’ü devlet, 4’ü ise özel kesim üretimiydi.
Devlet üretimi 54 binanın 22’si yıkıldı, 24’ü ağır hasar aldı, 8’i ise hasarlıydı. 4 dal imali binanın ise 3’ü yıkıldı, 1’i ağır hasar aldı.
Hatay’da İskenderun Devlet Hastanesi A Blok, Antakya Devlet Hastanesi, Özel Akademi Hastanesi ve Özel Doğu Akdeniz Hastanesi, Malatya’da ise Divan Hastanesi yıkıldı.
Adıyaman’da Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Bayan Doğum ve Çocuk Hastanesi, Çelikhan Devlet Hastanesi ve Besni İlçe Sıhhat Müdürlüğü ağır hasar aldı.
Çevre başka vilayetlere nazaran zelzeleden nispeten daha az etkilenen Adana’da ise Çukurova Üniversitesi-Balcalı Hastanesi ağır hasar aldı.
Hakkını Savun Derneği’nden Semra Atilay en az 10 sıhhat kuruluşunun yıkıldığını söylüyor.
Atilay, “En üzücü olan ilçe sıhhat müdürlükleri, aile sıhhat merkezleri, hastaneler, bayan doğum hastaneleri… Bunların hepsi yıkılmıştı” diyor.
Sorumlular kim, hukuksal süreç nasıl işleyecek?
Avukatlar, bu binaların üretiminde vazife alan mimar, müteahhit, mühendislerin; bu binalara yapı ve iskân ruhsatı verenlerin sorumlu olduğunu kıymetlendiriyor.
Ayrıca kontrol ve nezaret sorumluluğunu yerine getirmeyen, riskli binaları tespit etmeyen ve gerekli tedbirleri almayanların da hukuksal sorumluluğu bulunuyor.
Avukat Zülal Beyza Aydoğdu, bu bireylerin “kasten öldürme, taammüden yaralama, genel güvenliğin taammüden tehlikeye sokulması, misyonu ihmal, misyonun berbata kullanılması, imar kirliliğine neden olma, hatta nitelikli dolandırıcılık” üzere kabahatlerden sorumlu olduklarını söylüyor:
“Hem sorumlular hem de hatalar bağlamında kabahat duyurusu dilekçeleri hazırladık. Her vilayet kapsamında farklı ayrı dilekçe hazırladık ve bulduğumuz yapıları dilekçelere yazdık.
“Yıkılan kamu binalarında ihaleleri kimler aldı? Biz tek tek ihalelere girip baktık ama resmi bilgilere ulaşmak natürel ki çok güç. Bunların tespitini mahkemeye bırakmak durumunda kaldık.”
Polat ise “Devlet, ne olursa olsun burada ihaleyi veren olarak sorumluluktan kurtulmuyor” diye konuşuyor:
“Devlet binayı ya kendisi yaptırıyor ya ‘yap-işlet-devrem modelinde olduğu üzere ihale veriyor. Diyelim ki biz kontrol raporunun altına imza atan mimarı bulduk, evet onun sorumluluğu var fakat ona ihaleyi veren kamu kurumunun da sorumluluğu var.
“İhaleyi verirken rastgele bir ayrım gözetti mi, bir menfaat bağı var mıydı yoksa alanında uzman bir inşaat firması/yapı kontrol firması mıydı? Bunların tespitini lakin savcılık yapabilir.”
‘Kamu binaları yapı-denetimi kendi içinde yapıyor’
Türkiye’de tüm binalar İmar Kanunu kapsamında yapılırken, binaların kontrolüne ait konular ise Yapı Kontrol Kanunu’nda düzenleniyor.
Ancak kamu binaları, Yapı Kontrol Kanunu kapsamı dışında bırakılıyor.
Kamu binalarının kontrolü, Etraf ve Şehircilik Bakanlığı Kamu Yapıları Kontrol Hizmetleri Yönetmeliği’nde düzenleniyor.
Avukat Zülal Beyza Aydoğdu, bu istisnanın yarattığı aksilikleri şöyle anlatıyor:
“Binaların üretim süreçlerini, proje ve imar planlarına uygunluğunu, çeşitli standartları taşıyıp taşımadığını, sağlamlığını denetim eden ve bu konuları denetleyen yapı kontrol kuruluşları vardır.
“Ancak kamuya ilişkin yapı ve binalar, yapı kontrol kanunu ile yapı kontrolünden muaf tutuluyorlar, yani bu kuruluşlarının kontrolüne tabi değiller. Kamu binaları, kurumların kendi üniteleri tarafından denetleniyor. Kontrolcüyü yönetim seçiyor ve görevlendiriyor.
“Kamu binaları yapı kontrolüne tabi olsalardı, kontrol süreçleri daha sağlıklı ve şeffaf olabilirdi. Hatta tahminen de sarsıntıda yıkılan kamu binalarının denetimcilerine ve kontrol raporlarına da ulaşabilecektik.
“Kamu binalarının yapı kontrol kanunu ve yönetmeliğinden muaf tutulmalarının ve kontrol dışı bırakılmalarının anlaşılabilir yahut kabul edilebilir bir tarafı yok.”
Yıkılan Malatya’daki Yeni Camii, yeni restore edilmişti
Depremden bir ay evvel onarımı tamamlanarak açılan Malatya Yeni Camii, 6 Şubat sarsıntılarında büsbütün yıkıldı.
Kentin simgesi olan bu tarihi cami, 2020 yılındaki Elâzığ sarsıntısında hasar gördüğü için onarıma girmişti.
Atilay, Hatay’daki tarihi Meclis binasının da emsal halde yıkıldığını söyleyerek, “Meclis’in onarımı biteli birkaç sene olmuştu ve zelzelede yerle bir oldu” diyor.
Öte yandan sarsıntıda yıkılan ya da hasar gören yapılar ortasında ilkokullar, ortaokullar, liseler ve KYK yurtları da bulunuyordu.
Hatay’da Antakya Lisesi ve ek binaları, Mustafa Kemal Üniversitesi Rektörlük Binası, Merkez KYK yurdu ve Kahramanmaraş’ta Gazi Ortaokulu yıkıldı.
Kahramanmaraş Ortaokulu, Vilayet Ulusal Eğitim Müdürlüğü, Öğretmenevi ve Kadriye Çalık Anadolu Lisesi; Antakya KYK Kız Öğrenci Yurdu, Defne Şehit Hakan Ufyıldız Ortaokulu ve İskenderun Beyazıd-i Bestami Erkek Öğrenci Yurdu ağır hasar aldı.
Atilay, Hatay’daki AFAD binasının ağır hasar alması sebebiyle arama kurtarma çalışmalarının önemli biçimde etkilendiğini söylüyor:
“Hatay’daki AFAD binasının bir kısmı ağır hasar aldı, bir kısmı büsbütün yıkıldı. Zelzelenin birinci günlerinde istekli gruplar ağır hasarlı AFAD binasında konaklamak zorunda kaldı. İnsanların sarsıntıda kullanacağı binaların bu kadar hasar alması orada sarsıntı bölgesindeki insanları daha da acıya sürükledi.”
‘Suçların arşivini tutuyoruz’
Hakkını Savun Derneği’nin hata duyuruyla ilgili şimdi bir gelişme yaşanmadı.
Dernek, yıkılan ya da hasar gören kamu binalarıyla ilgili vatandaşları da cürüm duyurusunda bulunmaya çağırıyor.
Avukat Enes Duran, “Kamu binalarıyla ilgili bireyleri, kurumları, kurumların yazışmalarını, içerisindeki süreci tespit edebilecek kurum cumhuriyet başsavcılığıdır” diye konuşuyor.
Polat ise “Birilerinin hala bunu araştırdığını, bu hukuksuzlukların karşısında durduğunu göstermek istedik” diyor:
“İnsanlar tahminen tek başlarına kabahat duyurusunda bulunmaya çekinebilirler ancak hukukçuların bunla uğraştığını görünce bireyleri de tetikleyebileceğimizi düşündük.”
“Hala hukukun varlığını hatırlatmak için bunu yapıyoruz, hataların arşivini tutuyoruz. Bir gün bunlar halk için gereksinim haline gelecek.”
Milli Eğitim Bakanlığı, Sıhhat Bakanlığı ve AFAD, sarsıntılardan etkilenen vilayetlerde yıkılan ya da hasar gören yapılarla ilgili sorularımıza karşılık vermedi.
Bir önceki yazımız olan Murat Ehil: 7 Ekim Kongresiyle idare dışı kalan Yıldırım’ın Erdoğan’a bakışı çok şey anlatıyor başlıklı makalemizi de okumanızı öneririz.
