ANALİZ
11. Cumhurbaşkanı Abdullah Gül, Yunanistan’ın önde gelen gazetelerinden Kathimerini’ye verdiği söyleşide, Kıbrıs sorunu için bir yol haritası sundu.
Kıbrıs konusundaki tartışmalar son yıllarda epey dar bir alana sıkışmış bir durumda. Gül verdiği söyleşide Birleşmiş Milletler kanalıyla ulaşılabilecek tahlile son bir baht tanınması davetinde bulunuyor. Aslında baktığımızda Gül’ün sözleri, AKP iktidarının birinci yıllarındaki Kıbrıs duruşuna yakın. Birleşmiş Milletler arabuluculuğunda potansiyel bir tahlil, AKP’nin ve mevcut KKTC Cumhurbaşkanı Ersin Tatar’ın savunduğu “çift devletli” tahlilin bilakis federatif bir yapıya odaklanacaktır.
Gül’ün “Kıbrıs’taki statüko sonsuza dek süremez” cümlesinden başlayalım.
Mevcut olarak Kıbrıs’ta tahlil süreci büsbütün tıkanmış durumda. Statüko, ortada çok değerli kırılmalar yaşansa da 50 yılı aşkın müddettir devam ediyor. Adayı Yeşil Hat’ın taksim etmesinden bu yana defacto olarak adanın iki tarafında iki devlet var. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ni yalnızca Türkiye tanıyor. Ankara, en azından Azerbaycan üzere ülkelerin KKTC’yi tanıması için mesai harcıyor. Güney’deki Kıbrıs Rum İdaresi ise memleketler arası toplum tarafından adadaki “meşru devlet” olarak Kıbrıs Cumhuriyeti ismiyle tüm adayı temsilen tanınıyor. Türkiye ise GKRY’yi tanımıyor. Gül bu cins bir sistemin devam edemeyeceğini savunuyor. Tanınırlık sorunu KKTC’nin gelişmesinin ve vatandaşlarının önünde büyük bir mani.
Bugün itibariyle Cumhurbaşkanı ve AKP Genel Lideri Tayyip Erdoğan ve Tatar, adada artık hükümran iki devlet olması gerektiğini ve bu bahiste geri adım atmayacaklarını savunurken, Güney Kıbrıs ise tek bayrağın altında toplanmış bir Kıbrıs’ı savunmaya devam ediyor. Fakat Güney Kıbrıs da federasyon konusunda kendi taleplerinden taviz vermekten kaçınıyor. Yani baktığımızda mevcut olarak taraflar da statükonun sürdürülebilir olmadığını kabul ediyor. Bir formda sorunun çözülmesini istiyorlar, bu durum on yıllardır bu türlü; lakin statükonun nasıl kırılması gerektiği konusunda bir türlü hemfikir olamıyorlar.
Kıbrıs meselesinin varoluşundan bu yana tahlile en çok yaklaşıldığı nokta Annan Planı ve 2004’te bu kapsamda yapılan referandumdu. İsmini BM’nin o dönemki ünlü Genel Sekreteri Kofi Annan’dan alan plan, adanın “Birleşik Kıbrıs Cumhuriyeti” ismi altında federatif yapıda bağımsız bir tek devlet olmasını öngörüyordu.
KKTC’nin 1. Cumhurbaşkanı Rauf Denktaş ve Annan Planı’na ismini veren
eski BM Genel Sekreteri Kofi Annan
Gül de söyleşide Annan Planı’nın kıymetine vurgu yaparak, “Eğer ada bir bütün olarak Avrupa Birliği’ne katılsaydı bu türlü bir sorun olmayacaktı” dedi. Gül’ün bu kelamları Kıbrıs’ın birleşme yolunda yaşadığı en büyük travmalardan birine işaret ediyor. 2004 tahlilin yılı olacakken sorunu çözümsüzlüğe giden yola soktu. Referandumda Annan Planı kabul edildiğinde “Birleşik Kıbrıs Cumhuriyeti”nin AB’ye girmesi planlanıyordu. Fakat KKTC’de Annan Planı kabul edilirken GKRY’de reddedildi. Buna karşın AB, Güney Kıbrıs’ı adanın tamamını temsilen birliğe aldı. Hem Türkiye’nin AB sürecinin önünde dev bir mahzur oluştu, hem de Batı Avrupa’nın büsbütün GKRY yanlısı tavır sergilemesi teminat altına alınmış oldu. Güney Kıbrıs’ın AB’ye alındığı periyotta üye ülke Britanya’nın Dışişleri Bakanı olan Jack Straw, geçen ay Politico’da yazdığı yazıda GKRY’nin üyeliğine müsaade vermelerinin yanlış olduğunu belirtti. Straw, kararın akabinde AB’nin GKRY üzerindeki tüm etki gücünü kaybettiğini tabir etti.
Gül’ün de kelam ettiği üzere, uzun bir müzakere süreci sonucunda varılan çerçeve kabul edilseydi Kıbrıs sorunu, 2004’te çözülmüş olacaktı.
KKTC’de Annan Planı’na ‘Evet’ denilmesi için yapılan bir miting
Abdullah Gül’ün devamında tahlil için yaptığı kıymetlendirme şöyle:
“Benim şahsî görüşüm, Kıbrıs problemine adadaki gerçeklere dayalı olarak adil, kalıcı, sürdürülebilir ve her iki taraf için de kabul edilebilir bir tahlile varılması amacıyla bir muahedeye arabuluculuk yapması için BM’ye hudutlu bir müddet sunarak son bir baht verilebileceği yönünde”
Gül’ün bu kelamlarını incelediğimizde, 11. Cumhurbaşkanı’nın BM’nin arabuluculuk yapacağı bir müzakere sürecine son bir talih verilmesini tavsiye ettiğini görüyoruz. Lakin Gül, geçen cinslerde gördüğümüz üzere yıllar süren ve sonuçsuz kalan bir süreç yaşanmaması için, BM’ye kısıtlı müddet tanınmasını teklif ediyor.
Gül söyleşinin devamında BM süreci sonuçsuz kalırsa taraflar ortasında ‘gerçekliklere’ dayalı bir müzakere süreci başlatılabileceğini söylüyor. Bu ne manaya geliyor? 11. Cumhurbaşkanı Gül’e nazaran bu yeni BM teşebbüsü de sonuçsuz kalırsa, taraflar artık iki devletli tahlil tabanlı müzakerelere başlamalı. Bu senaryo, federasyonun büsbütün rafa kaldırılması manasına gelebilir.
Çözüme en yaklaşıldığı Annan Planı sürecinde yaşananlardan kelam ettik, fakat Türkiye, ondan sonra umut olan Crans Montana sürecinde de masayı Rum Yönetimi’nin devirdiğini söylüyor. Münasebetiyle Türkiye’de ‘Kıbrıs yorgunluğu’ olduğu bir gerçek. Mevcut KKTC ve Ankara iktidarının tekrar emsal bir süreçle sonuç alınabileceğine inancı yok. Öte yandan Batı ise BM çerçevesinde tahlil istiyor, iki devletli tahlile hem GKRY hem AB’li müttefikleri karşı. BM ile bir süreç daha yürütülürse ve KKTC istekli davranırsa, tahlilin sağlanamadığı senaryoda Türkiye ile KKTC’nin çift devletli tahlil tezine Batı’nın itiraz edecek alanı azalabilir.
Crans Montana’da eski GKRY başkanı Anastasiadis, BM Genel Sekreteri Antonio Guterres,
eski KKTC Cumhurbaşkanı Mustafa Akıncı
Öte yandan Kıbrıs’ta çift devletli tahlil söylemi, AKP’nin yer yer sertleşen dış siyaset telaffuzunun en güçlü ayaklarından biri. Bu telaffuzun seçmen kitlesinin değerli bir kısmında de karşılığı var. Evvelki KKTC Cumhurbaşkanı Mustafa Akıncı, AKP iktidarı ile çelişen telaffuzları nedeniyle Ankara’nın hoşlanmadığı bir isimdi. Bu durum 2019’da Akıncı’nın TSK’nın Suriye’nin kuzeyine yaptığı operasyonla ilgili yaptığı “Şimdi Barış Pınarı desek de akan su değil kandır. Bu nedenle bir an evvel diyalog ve diplomasinin devreye girmesi en büyük dileğimdir” değerlendirmesiyle düzgünce kamuoyuna yansıdı. Sonuç olarak 2020’de AKP’nin pek de gizlemeden desteklediği Ersin Tatar, Akıncı’yı yüzde 51.69’a yüzde 48.31 oy oranıyla yendi. KKTC’de bilhassa federasyon yanlısı muhalefet, Tatar’ı Ankara’nın kelamıyla hareket etmekle suçluyor. Kıbrıs’ta iki devlet telaffuzunun AKP tabanında bir karşılığı olması, BM arabuluculuğunda bir müzakere sürecinin başlatılmasını zorlaştırabilir. Lakin Ankara’nın bu türlü bir süreç başlatma kararı vermesi durumunda, Tatar’ı ikna etmesi çok sıkıntı da olmayabilir.
Gül’ün ‘maksimalist telaffuzlardan kaçınma’ daveti da tahlili tümden reddeden yaklaşımlara karşı bir davet olarak görülebilir. Hem Güney hem Kuzey Kıbrıs’ta, hem Yunanistan’da hem de Türkiye’de vakit zaman siyasetçiler milliyetçi tabanlarını konsolide etmek için Kıbrıs sıkıntısıyla ilgili ser telaffuzlara sarılabiliyor.
Bir önceki yazımız olan Biden, Netanyahu'yu aradı: Tel Aviv'in kendini savunma hakkını destekliyoruz başlıklı makalemizde Biden, İsrail ve Netanyahu hakkında bilgiler verilmektedir.
