Aram Ekin Duran
Rusya’nın 17 Temmuz tarihinde tahıl koridoru muahedesinden çekildiğini açıklaması sonrasında, global buğday fiyatları yükselişe geçti. Dünyanın her köşesinde temel besinler olarak sayılan ekmek ve makarna gibi unlu mamullerin en önemli hammaddesi olarak sayılan buğdaydaki fiyat artışı, gözleri dünyanın bir numaralı un ve iki numaralı makarna ihracatçısı pozisyonunda olan Türkiye’ye çevirdi.
DW Türkçe’ye konuşan kesim temsilcilerine nazaran, global pazarlardaki fiyat artışı Türkiyeli üretici için kısa vadede fırsat yaratıyor. İç piyasada tahıl koridoru kaynaklı bir kasvet beklemeyen üreticilerde, un ihracatında ise rekor beklentisi hakim.
Anlaşma 1 yıl sürdü
Birleşmiş Milletler (BM), Rusya, Türkiye ve Ukrayna 22 Temmuz 2022’de Rusya’nın Ukrayna’yı işgali sonucu global besin fiyatlarında yaşanabilecek meseleleri engellemek emeliyle Karadeniz Tahıl Koridoru Muahedesi’ni imzalamıştı.
Aradan geçen 1 yılın sonunda Rusya, 17 Temmuz itibariyle mutabakattan çekildiğini duyurdu. Bunun üzerine yükselişe geçen buğday fiyatları, Rusya’nın Ukrayna’nın tahıl nakliyatı altyapısına yönelik taarruzları ile yükselişini hızlandırdı. Bunun tesiri ile 21 Temmuz’da Avrupa borsalarında buğday fiyatları bir günde yüzde 8 arttı. ABD buğday vadeli süreçlerinde de yüzde 8,5’lik artış yaşandı.
“Rusya, koridoru daraltıyordu”
İsviçre merkezli Vivalon AG’nin Türkiye’deki iştiraklerinden olan ve Türkiye buğday tedariği pazarında yüzde 20 hisse ile birinci sırada yer alan Taban Gıda’nın CEO’su Hasan Hacıhaliloğlu, DW Türkçe’ye yaptığı açıklamada, Rusya’nın esasen son 4 aydır koridordan geçen eser ölçüsünü düşürmeye çalıştığını söylüyor.
“Son seferde şirketimize yük almaya giden bir gemi Rus heyetinin kontrolü yavaşlatması nedeniyle 57 gün Marmara’da kontrol için bekletildi” diyen Hacıhaliloğlu, bu nedenle olağan kurallarda 1 ayda tamamlanması gereken sevkiyatın 80 gün sürdüğüne işaret ediyor.
Dünya borsalarında bilhassa buğday fiyatlarının son iki hafta içerisinde yaklaşık yüzde 20 arttığını lisana getiren Hasan Hacıhaliloğlu, “Bunun yüzde 10’u son 2 ya da 3 günde geri alındı. Paraya erişimin sıkıntı olması, fiyatların bu düzeylerde kalmasının en büyük nedeni. Tıpkı olay para arzının bol olduğu bir devirde yaşansaydı, ziraî emtia fiyatları iki katına bile çıkabilirdi” diyor.
Un ihracatında dünya lideri
ABD Tarım Bakanlığı’nın son yayınladığı Mayıs 2023 tarihli datalara nazaran, Türkiye buğday üretiminde Almanya’nın akabinde 11’inci sırada yer alıyor. Son 8 yılda buğday ekim alanları 8,6 milyon hektardan 7,2 milyon hektara düşen Türkiye’de, üretimde ise yükseliş yaşanıyor.
TÜİK datalarına nazaran, 2022 sonunda bir evvelki yıla nazaran buğday üretimi yüzde 11,9 oranında artarak 19,8 milyon tona ulaştı. Yıllık ortalama 3 milyon ton un ihracatı ile dünyada önder olan Türkiye, 2022’de 1,5 milyar dolarlık un ihracatı ile rekor kırmıştı. 2023 sonunda ise 20 milyon tonluk üretim ve 2 milyar dolarlık ihracat hedefleniyor.
“Türkiye gereksiniminden fazla üretiyor”
Buğday fiyatlarındaki yükselişin Türkiye’de iç piyasa açısından bir kahra neden olmayacağını kaydeden Hacıhaliloğlu, “İhtiyacın üzerinde bir üretimimiz var. Son alınan kararlarla durum buğdayı ve mısır ihracatına başladık. Rusya’nın yaptığı üzere ihracata vergi koyma siyaseti da gündemde. Bu sayede ülkeye gelir sağlanırken, iç piyasa fiyatları da korunmuş olacaktır” diye konuşuyor.
Hacıhaliloğlu’na nazaran, global piyasalarda fiyatların arttığı bir devirde, Türkiye’nin buğday, mısır ve ayçiçeği üzere stratejik eserler konusunda arz kahrı bulunmuyor.
“Çiftçinin eseri değerlenecek”
Türkiye’de son devirde buğday üretimini artırmak için özel dalda önemli bir hareketlilik gözleniyor. Çünkü global pazarlarda buğday fiyatlarının yükselmesi, Türkiye’deki üreticileri için bir fırsat yaratmış durumda.
Türkiye’nin buğday ve buğday bazlı eserler alanında en büyük üç markasından biri olan ve Birleşmiş Milletler’in (BM) en büyük un tedarikçilerinden biri olan Doruk Un’un İdare Şurası Lideri ve CEO’su Gürsel Erbap, DW Türkçe’ye yaptığı açıklamada, “Rusya ve Ukrayna’nın karşılıklı atakları tahıl koridorunu sekteye uğratmış olduğu için ithal buğday fiyatları yükseliyor; bu Türkiye pazarında fiyatların yükselmesine, hasebiyle Türk çiftçisinin eserinin kıymetlenmesine neden olacaktır” diyor.
“Uzun vadede makus etkiler”
Küresel ölçekte fiyatlar artsa da dünya çapında bir kıtlık tehlikesi bulunmadığının altını çizen Erbap, şu değerlendirmelerde bulunuyor:
“Kuzey Yarım Küre’deki hasadın 1-2 ay içerisinde tamamlanacağını varsayarsak geçmiş devir stokları ile birlikte yeteri kadar buğdayın olduğunu görmekteyiz. Öt yandan Tahıl Koridoru mısır ve ayçiçek ile birlikte buğdayın da en çok ticaretinin gerçekleştiği bölgedir. Çok uzun periyot Ukrayna’dan bütün dünyaya ihracat gerçekleşmemesi, bilhassa mısır fiyatlarında münasebetiyle tüm hammadde fiyatlarında önemli artışlara sebep olacaktır. Rusya’nın bu tavrı yıllardır süregelen tedarik zincirini bozacaktır.”
Ekmeğe artırım geldi
Bu ortada son haftalarda Türkiye’nin pek çok vilayetinde ekmek fiyatları zamlanırken, İstanbul Büyükşehir Belediyesi’ne (İBB) bağlı İstanbul Halk Ekmek eserlerine de 28 Temmuz’dan geçerli olmak üzere artırım yapıldı.
Buna nazaran en çok satılan 250 gramlık olağan ve kepekli ekmeğin fiyatı 3 TL’den 5 TL’ye çıktı. Halk ekmek eserlerine en son Ağustos 2022’de artırım yapılan İstanbul’da fırınlarda satılan 200 gram olağan ekmeğin fiyatı ise 7,5-8 TL ortasında değişiyor.
“Fiyatlar olumsuz etkilenmez”
Türkiye’deki büyük pastane ve cafe zincirlerinin un tedarikçisi olan Konya merkezli Büyük Hekimoğulları’nın İdare Konseyi Üyesi Utku Hekimoğlu da, DW Türkçe’ye yaptığı açıklamada, buğday ithalatının büyük kısmını Rusya’dan yapan Türkiye’de tedarik sorunu yaşanmayacağını belirtiyor.
Bu yıl Türkiye’de 20 milyon tonluk bir buğday rekoltesi beklendiğini tabir eden Hekimoğlu, “TMO ve özel dalın periyot stoklarını da göz önünde bulundurduğumuzda, üretimiz kendi tüketimimizi rahatlıkla karşılayacak seviyede” diyor.
Türkiye’de 600 fabrikada 30 milyon ton un üretildiğine vurgu yapan Hekimoğlu, “İç tüketimin ise yaklaşık 12-13 milyon ton civarında olduğu biliniyor. Bu kadar atıl kapasitenin olduğu bir bölümde, rekabet ortamından ötürü fiyatların unlu mamul fiyatlarına çok tesiri olmaz diye düşünüyorum” diye konuşuyor.
Gıda enflasyonunda tablo olumsuz
Küresel buğday fiyatlarındaki artış, Türkiye pazarında önemli bir telaş yaratmamış olsa da, genel olarak bakıldığında Türkiye besin enflasyonu açısından sıkıntı bir devirden geçiyor.
Birleşmiş Milletler Besin ve Tarım Örgütü’nün (FAO) açıkladığı Global Besin Fiyat Endeksi’ne nazaran, Global Besin Fiyat Endeksi son 15 ayda yalnızca bir defa yükselirken, Türkiye’de besin fiyatları 34 aydan bu yana aralıksız artıyor.
TÜİK’e nazaran Türkiye’de besin fiyatları son bir yılda yüzde 54 artış gösterirken, FAO’nun Global Besin Fiyat Endeksi ise birebir devirde yüzde 21 düştü.
Bir önceki yazımız olan TL dönüşümüne kurumlar vergisi istisnasında mühlet uzatıldı başlıklı makalemizde Kuru hakkında bilgiler verilmektedir.
