Diken müellifi Mesude Ersan‘ın haberine göre Türkiye’de yılın birinci beş ayında görülen kızamık olay sayısı 2 bin 51 oldu.
Sağlık Bakanlığı’nın kamuoyuyla paylaşmadığı lakin Dünya Sıhhat Örgütü’ne (DSÖ) bildirdiği sayılara nazaran, ocaktan beri hadise sayısı daima artıyor. Prof. Dr. Muzaffer Eskiocak, Türkiye’de kızamık salgını yaşandığını söyledi: “Bu aşısız ve eksik aşılıların salgını.”
Son 12 ayın verisi kızamık olaylarındaki artışı açıkça ortaya koyuyor. DSÖ’ye geçtiğimiz yıl haziranda 11, temmuzda 12, ağustosta altı, eylülde sekiz, ekimde 16, kasımda 17, aralıktaysa 25 olay (doğrulanmış) bildirilmişti. 2023’le birlikte olaylardaki artış hızlandı. Ocakta 193, şubatta 340, martta 445, nisanda 506, mayısta, 567 olay tespit edildi.
Türkiye dördüncü sırada
DSÖ’nün Avrupa’da bir milyon şahısta kızamık insidansı (bir yıl içinde yeni hastaların nüfusa oranı) sıralamasında Türkiye, Tacikistan, Kırgızistan ve Ermenistan’dan sonra dördüncü sırada yer alıyor.
Sağlık Bakanı Fahrettin Koca geçtiğimiz günlerde, kızamık olaylarında artış olduğunu kabul etse de salgın ve mevt savını yalanlamıştı. Lakin Kocanın bu açıklamasının üzerinden kısa bir mühlet sonra bakanlık, 81 ilin valisine yazı yollayarak salgınla ilgili alınması gereken tedbirleri sıralamıştı.
Kızamık, tarihi çok eskilere dayanan, milyonlarca çocuk ve yetişkinin hayatına ve ondan daha fazlasının sakat kalmasına yol açan, bulaştırıcılığı yüksek (damlacık-solunum yoluyla) ve vefata yol açabilen bir hastalık. Kızamık, aşısı bulunan hastalıklardan biri. 1980’de yaygın aşılama başlamadan evvel, dünya çapında her yıl iddiası 2,6 milyon mevte neden oluyordu. Hızlandırılmış global aşılama programları vefatları değerli oranda azalttı. Hala yılda 128 bin insanı öldürüyor.
Aşının okuldan, dört yaşa çekilmesi boşluk yarattı
Türk Tabipleri Birliği (TTB) Aşı Çalışma Grubu’ndan Halk Sıhhati Uzmanı Eskiocak’la Türkiye’de kızamık salgınına taban hazırlayan faktörler konuşuldu.
Pandemi nedeniyle tüm dünyada aşılama oranlarında düşme oldu. Sıhhat hizmeti öbür bir alana, salgınla gayrete yöneldi. Beşerler sıhhat kurumlarına gitmekten korktu. Bu faktörler aşılama oranlarında düşüşe yol açtı.
Dünyada her yıl 120-130 milyon çocuk doğuyor. Bunların 110 milyon kadarı aşılanıyor. Pandemide erişebilenler (her zamankinden 15-20 milyon daha az çocuk) aşılandı.
Eskiocak, şunları dedi:
“Türkiye de bu düşüşten hissesine düşeni aldı. Lakin bakanlık bir sayı açıklamadı. Hatırlarsınız, pandemi devrinde okullar kapandı. Okulda yapılan aşılardan biri kızamık aşısıydı. Bakanlık kızamık aşısını dört yaşa çekti ve aşılama vazifesini aile tabiplerine verdi. Pandemi devrinde, bu aşının ne kadar yapılabildiğini bilemiyoruz.”
”Depremden sonra patladı”
Toplam 11 ili ve etrafını etkileyen 6 Şubat zelzeleleri de bölgedeki sıhhat hizmetlerini çökertti. Aile sıhhati merkezleri (ASM) yıkıldı. ASM çalışanlarının bir kısmı öldü. Bir kısmı yer değiştirmek zorunda kaldı.
Bunun aşılama üzere hizmetlerin sürekliliğiyle ilgili de sorun yarattığını belirten Eskiocak, şöyle devam etti:
“Pandemi üstüne zelzele eklenince kızamık için değerli bir hassas nüfus birikimi oldu. Ne kadar olduğunu bilmiyoruz. Zira aşılama oranlarını tam olarak bilemiyoruz. Fakat bir meselemiz var. Kızamığa karşı, salgını önleyecek eşiğin altında aşılamamız var. Gereğince aşı yapamadık. Kızamık salgını sarsıntıyla başlamasa da sonrasında patladı ve devam ediyor.“
Bir de sığınmacılar var. Onların durumu meçhul. Aşılandılar mı, ne kadarı aşılandı soru işareti.
Sağlık Bakanlığı, TTB, Halk Sıhhati Uzmanları Derneği’nin (HASUDER) zelzeleden sonra dokuz aydan-15 yaşına kadar olan çocukların aşılanması için davet yaptığını hatırlatan Eskiocak, şunları söyledi:
“Geçici yerleşim alanlarında bir ortada yaşamak zorunda olanlar için kızamık çok büyük bir tehdit. Bundan daima korkarız. İlk yapılacak aşı olarak, çabucak kızamığı söyleriz. 11 vilayette ne kadar aşı yapıldı bundan emin değiliz. Milyonlarca insan yer değiştirdi, sarsıntı bölgesinin dışına çıktı. Gittikleri yerlerde şayet aşılanmadılarsa (ki görünen o), daha evvelki aşısızlara ek bir kitle daha eklendi. Bakan Koca salgının en büyük adresi olarak İstanbul’u söyledi. İstanbul Türkiye’nin aynası üzere.”
SSPE yalnızca aşıyla önlenir
Eskiocak, hastalığın kuluçka müddeti olan 7-21 günde, iki hadise (biri başkasından almışsa) varsa bunun salgını işaret ettiğini ve denetimi için tedbirler alınması gerektiğini anlattı:
“Biri başkasına bulaştırıyorsa, gereğince tedbirin alınmadığı ya da alınamadığını gösterir. Sıhhat Bakanlığının alana gönderdiği yazılarda, salgın denetim tedbirleri tanım ediliyor. ‘Salgın mıdır?’ sorusunun karşılığını aslında bakanlık talimatlarında veriyor.”
Aşılamanın yapılmaması halinde salgının durdurulamayacağını vurgulayan Eskiocak, şu mevzuları dikkat çekti:
“Kızamık kısa müddette zatürreden, kalp yetmezliğinden öldürür. Uzun müddette SSPE (santral hudut sisteminde kızamık virüsüyle oluşan ilerleyici, ölümcül, yavaş virüs enfeksiyonu) denilen bir komplikasyona yol açar. SSPE yalnızca kızamık aşıyla önlenebilir. Aşı yapılmazsa hastalananların bir kısmı ölecek. Aşılamayı her biçimiyle desteklemek gerekiyor. Bu yalnızca birinci basamağın (aile hekimlerinin) işi olarak da görülmemeli. İkinci, üçüncü basamak hastaneler de uğraşın içinde olmalı.”
Tek hasta 15-17 şahsa bulaştırabilir
Eskiocak aşılama yapılsa da bu periyotta ateşi ve döküntüsü olan herkesin evvel kızamık olarak kıymetlendirilmesi gerektiğini söyledi:
“Kızamık olmadığı kanıtlanana kadar kızamıkmış üzere davranıp ayırmalıyız. Döküntülü bir hasta hastaneye geldiğinde kızamıktan çok korkarız. Zira kolay yayılır. Başka bir odada muayene etmek, süratlice değerlendirip, sıkıntısını gidermek kıymetli. Böylelikle kızamıksa şayet, hem sıhhat çalışanlarına hem de öteki hastalara, muayene olmak için bekleyenlere bulaşmasını önlemek için tedbir almış oluruz. Bir kızamık hastası 15-17 bireye hastalığı bulaştırabilir. Onların hasta olduklarını bilmeden, ortalıkta dolaşmalarını önlemek, tedaviye almak, bakanlığın bu husustaki talimatlarına uygun davranmak hastalığın denetimini de kolaylaştırır.”
Bir önceki yazımız olan Dünya Meteoroloji Örgütü, sıcak havalarda kalp krizi ve mevt riski konusunda uyardı başlıklı makalemizde Sıcak Hava ve Wmo hakkında bilgiler verilmektedir.
