Değer Akal
Avrupa Birliği (AB), yeni üyelerle hudutlarını genişletmeyi, ıslahatlarla da Avrupa kıtasında yeni bir nizam inşa etmeyi hedefliyor.
Türkiye’nin, yine şekillendirilmek istenen Avrupa’nın siyasi mimarisinde nasıl yer alacağı ile ilgili belirsizlik ise sürüyor. AB’de, “Erdoğan Türkiyesi” ile ortak bir paydada buluşabilme ihtimali konusunda karamsarlık hâkim. Bu da “Türkiye Avrupa’daki dönüşüme seyirci mi kalacak?” sorusunu gündeme taşıyor.
Gözler Granada’ya çevrildi
Bu hafta AB Devir Lideri İspanya’nın Granada kentinde yapılacak iki farklı tepe sonrasında yapılacak açıklamaların, birliğin mümkün dönüşüm atılımları hakkında değerli ipuçları içermesi bekleniyor.
5 Ekim’deki Avrupa Siyasi Topluluğu (AST) Önderler Tepesi’ni, 6 Ekim’de yapılacak gayriresmi AB Önderler Doruğu izleyecek.
Granada’da üçüncüsü düzenlenecek AST Tepesi’ne 47 Avrupa ülkesinin devlet ve hükümet liderleri davet edildi. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın da doruğa katılacak başkanlar ortasında yer alması bekleniyor.
AST, AB üyesi ülkelerle birliğe komşu ülkelerin ortak çıkarlar konusunda görüş alışverişinde bulundukları bir diyalog ve iş birliği forumu olarak tanımlanıyor. Bu topluluğun, daha kurumsal bir yapıya dönüşüp dönüşmeyeceğini ise AB’de kararlaştırılacak genişleme ıslahatları belirleyecek. AST zirvesinden bir gün sonra yapılacak AB Gayriresmi Başkanlar Tepesi’ne, Avrupa’ya artan sistemsiz göçün sonlandırılması uğraşlarının yanı sıra genişleme ve bunun için gerekli ıslahatlar hakkında yapılacak istişarelerin damgasını vurması bekleniyor.
Genişleme belgesi tozlu raflardan indirildi
Rusya’nın Ukrayna savaşının yol açtığı jeopolitik değişim AB’de geçen yıllarda fiilen rafa kaldırılan genişlemeyi tekrar en kıymetli gündem hususu haline getirdi.
AB tekrar genişlemek istiyor, bu yolla da Rusya’nın Avrupa’da yeni istikrarsızlıklar çıkarmasını engellemeyi, Kremlin’in nüfuzuna set çekmeyi hedefliyor.
Almanya Dışişleri Bakanı Annalena Baerbock, Kiev’de yapılan gayriresmi AB dışişleri bakanları toplantısı sonrasında, vizyonundaki AB’yi tanımlarken, Ukrayna’nın doğusunda Rus işgali altında bulunan Luhansk’a da atıfta bulunarak, “Ukrayna’nın geleceği, özgürlüklerden oluşan ve Lizbon’dan Luhansk’a kadar uzanacak olan AB’dedir, özgürlüklerden oluşan birliğimizdedir” dedi.
Fransa’nın Avrupa’dan Sorumlu Bakanı Laurence Boone ise genişleyen, güçlenen ve istikrarsız bir dünyada başka güçlerle eşit kurallarda hareket edebilen bir Avrupa inşa etmek istediklerini söylerken, “Önümüzdeki on yılın meydan okuması budur” diye konuştu.
Yeni strateji: Hızlandırılmış entegrasyon
AB Kurulu Lideri Charles Michel, 27 üyeli birliğin 2030’da yeni üyeleri kabul etmeye hazır hâle gelme maksadını ilan etmişti.
AB Komitesi’nin Genişlemeden Sorumlu Komiseri Oliver Varhelyi bu amaca ulaşabilmek için birkaç hafta içinde “10 aday ülkeyi ya da Avrupa perspektifine sahip ülkeleri” kapsayacak bir paket hazırlamış olacaklarını duyurdu, bu paketin AB’nin genişlemeye ait değişen vizyonunu yansıtacağını vurguladı.
Varhelyi, AB’nin aday ülkelerin üyeliğe daha süratli hazırlanmalarına yardımcı olacaklarını, hazırladıkları programla bu ülkelere tam üye olmadan evvel malların, hizmetlerin, işgücünün ve sermayenin serbestçe hareket edebildiği AB tek pazarına kademeli olarak erişim sağlayacaklarını söylerken, “AB’nin güvenliği, barışı ve uzun devirli istikrarı büyük ölçüde genişlemenin başarısına bağlı olacak” kelamlarını kaydetti.
AB önderlerinin Granada’da onaylamaları beklenen taslak bildiride de genişleme Avrupa’da barışa, güvenliğe ve istikrara yapılacak bir “jeopolitik yatırım” olarak nitelendiriliyor.
Peki ya Türkiye?
AB’nin önceliği Batı Balkan ülkelerinin üyeliğe alınmaları. Fakat üye olmak isteyen ülkeler, Batı Balkan ülkeleri ile, yani Arnavutluk, Sırbistan, Bosna-Hersek, Montenegro, Kuzey Makedonya ve Kosova ile hudutlu değil. Adaylık statüsü verilen Ukrayna ve Moldova’nın dışında Gürcistan da bu statüyü talep ediyor.
Ayrıca genişleme tartışmalarında artık hiç gündeme getirilmese de 1999 yılından bu yana bu statüye sahip olan en “kıdemli” aday ülke de Türkiye.
AB için Türkiye ile bağların geleceği, en sancılı husus başlıklarının başında yer alıyor. Avusturya üzere kimi üye ülkeler Türkiye’nin artık fiilen sona ermiş üyelik müzakerelerinin resmen sonlandırılmasını istiyor.
Avusturya Başbakanı Karl Nehammer, bir mühlet evvel yaptığı açıklamada tarafların birbirlerine dürüst davranması gerektiğini, Türkiye’nin AB üyeliğinin “tahayyül edilebilir olmadığını” söyledi. Nehammer, ayrıyeten AB’nin güzel komşuluk siyaseti kapsamında Türkiye ile yakın iş birliği öngören yeni bir münasebet çerçevesi geliştirmesi gerektiğini kaydetti.
Aslında üyelik müzakerelerini şimdi resmen sonlandırmamış olsa da AB fiilen artık Türkiye’yi zati dış siyaset ve komşuluk siyasetleri kapsamında pahalandırıyor. AB’nin ve üye ülkelerin birçok dokümanında Türkiye’ye artık genişleme başlığı altında yer verilmiyor, Avrupalı önderler de Türkiye için “AB’nin stratejik değere sahip komşusu” tarifini kullanmayı tercih ediyor.
AB için dört çemberli bir yapı öneriliyor
Alman ve Fransız hükümetlerinin talebi üzerine her iki ülkeden toplam 12 uzman tarafından hazırlanan yeni bir rapor da Türkiye’nin tekrar şekillenecek AB’de kendine nasıl bir yer edinebileceğine ışık tutuyor.
AB üyelerine sunulan ve önderlerin Granada’daki tartışmalarında da masaya konması beklenen “Açık Denizlere Yelken Açmak-AB’nin 21. Yüzyıl için Islahatı ve Genişlemesi” başlıklı raporda, AB’de genişleme için yapılması gereken yapısal ıslahatlar kapsamlı bir biçimde sıralanırken, AB’nin tam üyelik dışında da alternatifler içeren esnek bir modele, dört çemberli bir yapılanmaya evrilmesi öneriliyor.
Her bir çember, farklı haklar ve yükümlülükler içeriyor: Birincisi “İç çember” olarak tanımlanıyor ve Euro ve Schengen bölgeleri üyelerinin aslında bu iç çemberi, daha derin bir entegrasyon içerisinde bulunarak oluşturdukları belirtiliyor.
İkincisi ise, “AB çemberi” olarak nitelendiriliyor ve bu çemberde AB’nin ortak siyasi amaçlarına bağlı mevcut ve gelecekteki tüm üyelerinin yer alacağı belirtiliyor. Ortak siyasi amaçlara bağlılığın yanı sıra AB Antlaşması’nın 2’nci Unsurunda belirtilen bedellere, yani insan onuruna, özgürlüğe, demokrasiye, eşitliğe, hukukun üstünlüğüne ahenk, kaide koşuluyor.
Üçüncüsü ise birinci “dış çemberi” oluşturuyor ve bu ülkeler “Partner Üye” olarak isimlendiriliyor. Avrupa Ekonomik Alanı’ndaki ülkelerin yanı sıra İsviçre ve İngiltere’nin de bu çemberde yer alabileceği belirtiliyor. Partner ülkeler tek pazara dahil olacak lakin içişleri, AB vatandaşlığı üzere öteki alanlarda entegrasyon öngörülmeyecek. AB bütçesine daha az katkı sağlayıp, maddi imkanlardan da daha az yararlanabilecekler. Parlamento ve komitede temsil edilmeyecekler, kurulda ise oy hakkına sahip olmamakla birlikte kelam hakkına sahip olacaklar. Fakat partner ülke olmanın kuralı var o da tekrar hukuk devleti ve demokrasi başta olmak üzere AB’nin temel prensip ve bedellerine bağlılık.
Dördüncü ve son çember de yeniden dış çember olarak nitelendiriliyor ve perşembe günü Granada’da toplanacak Avrupa Siyasi Topluluğu’na (AST) işaret ediliyor. Burada yer alan üyelerin tek pazara erişimi olmayacak. Bunun yerine iki taraf ortasında güç, etraf, iklim siyasetleri üzere ortak çıkar alanlarında jeopolitik yakınlaşmaya odaklanılacak, ekonomik bağlar özgür ticaret mutabakatları ile şekillendirilecek. Lakin tekrar burada her ne kadar AB kıymetlerine bağlılık bir şart olarak yer almasa da ülkelerin minimum birtakım standartları karşılamasının gerekeceği belirtiliyor ve burada da Avrupa Kurulu’na üyelik ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne (AİHS) taraf olma gerekliliğine vurgu yapılıyor.
Ya çemberin içinde ya da dışında
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan her ne kadar AB’ye tam üyelik gayesini koruduklarını söylese de demokrasi ve hukuk devletindeki gerileme nedeniyle Türkiye’nin birinci üç çemberde yer alması mümkün görünmüyor. Hatta AKP Hükümeti’nin Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) kararlarını uygulamamakta ısrar etmesi, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nden (AİHS) kaynaklı yükümlülüklerini yerine getirmemesi nedeniyle Türkiye aslında Avrupa Kurulu’ndan çıkartılma tehlikesiyle karşı karşıya. AB’de raporda gündeme getirilen teklifler doğrultusunda ıslahata gidilmesi halinde, Türkiye’nin dördüncü çemberde dahi yer alamaması, yani AST’den de çıkartılması gündeme gelebilir.
Bu ortada Alman-Fransız ortak teklifleri, Alman Dış Bağlar Kurulu’nun (DGAP) konut sahipliği yaptığı toplantıda masaya yatırıldı. Raporu kaleme alan uzmanlardan Daniela Schwarzer ve Shahin Vallée DW Türkçe’nin, AB için önerdikleri dönüşüm ışığında Türkiye ile alakaların nasıl şekillendirilebileceğine dair sorularını yanıtladılar.
“Türkiye resmi olarak aday olsa da müzakereler yürütülmüyor” diyen Daniela Schwarzer, raporu hazırlarken derinlemesine bir kıymetlendirme yaparak Türkiye’yi bir çembere konumlandırmadıklarını, daha çok genel unsurlara odaklandıklarını söyledi.
Schwarzer, “Bizim dış çember olarak tabir ettiğimiz, üçüncü çember, partner üye seçeneği, hukuk devleti ve AB’nin öteki prensiplerine tam manasıyla ahenk gerektiriyor. Zira tek pazara erişim kelam konusu olacak. Türkiye’nin, mevcut durumu nedeniyle, bu kapsama girmesi dahi sıkıntı. Fakat alışılmış ki şayet Türkiye AB ile bağlantılarını daha yakınlaştırmak isteyecek olursa, yalnızca bir hür ticaret mutabakatı ile yetinmeyip tek pazara erişim sağlamak isterse, o vakit tahminen partner ülke seçeneği Türkiye için keşfetmek isteyebileceği bir seçenek olabilir. Ancak dediğim üzere bunun şartı hukuk devleti unsurlarına uyum” diye konuştu.
Shahin Vallée ise dördüncü seçenek olan AST’ye işaret etti, “Türkiye rastgele bir nedenden dolayı tam üyelik ya da partner üyelik şartlarını karşılayamaz ya da karşılamak istemezse o vakit AST daha uygun olabilir. Bu yalnızca Türkiye için değil, İngiltere ve halihazırda üye olup da hukuk devletine riayet etmek istemeyen ülkeler için de bir seçenek olabilir” diye konuştu.
Brok: Gümrük Birliği modernize edilmeli
Uzun yıllar AP milletvekilliği yapmış olan Hristiyan Demokrat Alman siyasetçi Elmar Brok ise Türkiye ile Gümrük Birliği’nin modernize edilmesi gerektiğini savundu.
Schwarzer ile Vallée’den sonra kelam alan Brok, şunları kaydetti: “Türkiye ile paydaşlık mutabakatı var ve Gümrük Birliği’nde. Artık yapılması gereken Gümrük Birliği’nin modernizasyonudur. Bu Türkiye’ye Avrupa’dan bir beklentileri olabileceğine, Avrupa’ya bir bağın olduğuna dair verilecek düzgün bir sinyal olur. Türkiye’deki yatırımların üçte ikisi hale Avrupa kaynaklı. Erdoğan Avrupa yatırımlarına bağımlı. Gümrük Birliği modernizasyon ile Türkiye ile var olan bu bağ güçlendirilmeli.”
Karamsarlık artıyor
Şimdi dikkatler Granada’da verilecek iletilere ve bilhassa de AB Dış Bağlantılar ve Güvenlik Siyaseti Yüksek Temsilcisi Josep Borrell’in tekrar bu ay Türkiye ile bağların geleceği hakkında hazırlayacağı raporda yer vereceği tekliflere çevrildi.
Borrell, Haziran ayında, Türkiye’nin İsveç’in NATO üyeliğine vetosunu kaldırmasının akabinde yaptığı açıklamada, Dışişleri Bakanı Hakan Fidan’ın kendisine üyelik müzakerelerini tekrar başlatmak, Avrupa gündemini de en üst sıralara taşımak istediklerini beyan ettiğini aktarmış, “Bu yeterli haber” demişti.
Josep Borrell, “Biliyorsunuz, Ukrayna’nın Avrupa Birliği’ne adaylığı komşu bölgemizde yeni bir dinamik yarattı. Ukrayna’nın da aday olması tüm Balkanlar’daki süreci hızlandıracak ve natürel ki Türkiye de bu oyunun bir modülü olmak isteyecek. Öncelikle Gümrük Birliğimizin modernizasyonuna ve vize konusuna bakmalıyız” diye konuşmuştu.
Ancak Erdoğan’ın, son aylarda Brüksel’e verilen bildirilerin tersine otoriter idaresini konsolide eder nitelikte adımlar atması, AİHM kararlarına “saygı duymayacağını” ve bu kararlara “kulak asmayacağını” söylemesi, AB’nin Türkiye’ye yönelik olumlu gündemli açılımlarını zora sokuyor.
Bir önceki yazımız olan Putin'in 5. defa Rusya Devlet Başkanlığı'na adaylığını açıklaması bekleniyor başlıklı makalemizde Rusya hakkında bilgiler verilmektedir.
