Fehim Taştekin
Gazze Şeridi’ni denetim eden Hamas’ın İsrail’e karşı başlattığı, İslami Cihad ve Filistin Halk Kurtuluş Cephesi’nin (FHKC) de iştirak ettiği Aksa Tufanı Operasyonu güç istikrarını ve oyunun kurallarını değiştirirken Araplar ile Yahudi devleti ortasındaki olağanlaşma süreçlerini ‘öldürme’ ya da en azından ‘dondurma’ potansiyeli taşıyor.
Abraham Muahedeleriyle ağa takılan iktidarları ‘ince ayar’ yansılar vermeye zorlayan gelişmeler, İsrail’le ilgileri olağanlaştırmayı düşünen aktörler üzerinde göz arkası edemeyecekleri kamuoyu baskısı oluşturuyor.
Filistin davasının temellerinden söküldüğü ve İsrail’in yenilmezliğini kabul ettirdiği bir üstünlük algısı üzerinden birkaç yıldır olağanlaşma treni yol alıyordu.
Abraham Mutabakatlarına Birleşik Arap Emirlikleri (BAE), Bahreyn, Sudan ve Fas’ın dahil olması İsrail’i çemberi genişletme konusunda epey umutlandırdı.
Büyük gaye ekonomik gücü ve İslam dünyasındaki tartısı nedeniyle Suudi Arabistan’dı. Normalleşmede asıl büyük sorun artık Suudi Arabistan.
Kuşkusuz Hadim’ül Haremeyn (Mekke ve Medine’nin hizmetkârı) sıfatını taşıyan bir ülkenin İsrail’le el sıkışması ötekilerle kıyaslanamaz. Bu İsrail açısından kartopu tesiri yapacak kapılar açabilir.
Halbuki Riyad’ın kamuoyuna yansıyan halinde olağanlaşma, Doğu Kudüs’ün başşehir olacağı bir Filistin devletinin kurulması ve Filistinlilerin haklarının iade edilmesi şartına bağlanıyordu.
Bir Suudi teşebbüsü olarak Arap Birliği, 2002’de 1967 sonlarında iki devletli tahlile gidilmesi halinde tüm Arapların İsrail’i tanımasını öngörün Arap Barış İnisiyatifi’ni onaylamıştı. Abraham Mutabakatlarına katılanlar Filistinlilere taahhütlerinden dönmüş oldu.
Kimi uzmanlara nazaran İsrail, Abraham Muahedeleri ile Filistinlilere devlet değil Filistin davasının tabutuna son çiviyi çakmayı umuyor.
İsrail, 1980’de Kudüs’ü parçalanamaz halde Yahudi devletinin başşehri ilan ederken Abraham Mutabakatlarının mimarı ABD de 2017’de bu kararı tanıyıp elçiliğini Tel Aviv’den Kudüs’e taşıyarak iki devletli tahlile bağlılığını fiilen bitirdi.
Oslo Barış Muahedesi aslında Batı Şeria ve Doğu Kudüs’te işgali daha da genişletecek halde pratik bulmuştu. Bu süreç ayrıyeten hiçbir maksada ulaşmadan El Fetih’in tekelindeki Filistin Yönetimi’nin altını oymuştu.
İsrail’de hem laik hem dinci partiler Filistinlilerle mümkün barışa Doğu Kudüs, Batı Şeria’daki yerleşimler, Ürdün Vadisi ve Filistinli mültecileri asla dahil etmeyi düşünmüyor. Ana aktörlerden hiçbiri iki devletli tahlil fikrini benimsemiyor.
Haliyle Riyad’ın Filistin devletinin kurulması amacını gözeterek İsrail’e yanaşması kamuoyunu atılacak adımlara hazırlama taktiği olarak görülüyor.
Olası bir senaryo olarak İsrail’in rahat kaçabileceği birtakım taahhütlerle Filistinliler lehine bir imaj vererek Riyad’ın işini kolaylaştırabileceği öngörülüyor.
New York’taki Times Meydanı’nda Pazar günü Filistin yanlısı şov düzenlendi
İsrailliler Filistinliler tarafında geçerli parametreler yerine ‘ekonomik barış’ fikrini sihirli bir çıkış olarak pişiriyor. Abraham Mutabakatlarının temel dinamiği de ekonomik teşvikler.
Suudi Arabistan bir yandan İsrailli bakanları ağırlayarak kendi bariyerini yıkarken başka taraftan birinci defa Filistin’e elçi atadı. İsrailli bakanları ağırlaması Filistinliler için ‘ihanet’, elçi ataması da bağlılığı temsil ediyor.
İki ülke ortasında olağanlaşma görüşmeleri sürerken İsrail’den heyetler Suudi Arabistan’a giderek bir unsur imza attı.
Turizm Bakanı Haim Katz 27-28 Eylül’de Riyad’da BM çatısı altındaki bir toplantıya katıldı. Akabinde Bağlantı Bakanı Şlomo Karhi ve Knesset İktisat Komitesi Lideri David Bitan’ın başkanlığında 14 kişilik bir heyet 4 Ekim’de BM’nin Dünya Posta Birliği toplantısı için Riyad’daydı.
Beri tarafta Suudi Arabistan birinci sefer Filistin’e yerleşik olmayan bir büyükelçi atadı. Büyükelçi Nayif Bender el Sudeyri Ramallah kentinde Filistin Devlet Lideri Mahmud Abbas’a itimat mektubunu sundu.
Bu tıpkı vakitte Suudi Arabistan’ın Filistin idaresine birinci resmi ziyaretiydi. Suudilerin Filistin evrakındaki ezası destekledikleri El Fetih’in güçten düşmesi, buna karşı İran’ın dayanağıyla Hamas ve İslami Cihad’ın inisiyatif alması.
Riyad’ın Müslüman Kardeşlere karşı hasmane tavrı da bu hareketin Filistin uzantısı sayılan Hamas’a karşı arayı büyütüyor. Riyad-Ramallah ortasındaki bu köprü iki hedefe taalluk ediyor: Biri Hamas’ın rakibi El Fetih’in konumunu güçlendirilmesi, oburu Riyad’dan Kudüs’e giden diplomatik yolun açılması. Her ikisi de Gazze’deki hakim güçler için alarm nedeni.
Tabii tartışmalar Filistin probleminin gölgesinde dönüyor lakin ABD’nin Riyad’ı İsrail limanına çekmeye çalışırken Cemal Kaşıkçı cinayeti, İran’la nükleer muahedeye dönme kararı, Körfez’i Çin ile Rusya’dan uzaklaştırma teşebbüsleri ve petrol üretimini artırma baskısının yol açtığı soğuklukları gidermesi gerekiyor.
Biden idaresi, Veliaht Prens Muhammed bin Selman’ı paryalaştıran tavrından çark edip inanç artırıcı birtakım adımlar atsa da Suud-İsrail olağanlaşmasını çevreleyen belgelerin üstesinden şimdi gelebilmiş değil.
Ayrıca Suud-Amerikan iştirakine kara kedinin girdiği aralıkta kimi şeyler değişti. İsrail’le Arap normalleşmesinde katalizör etken olarak İran’dan gelen tehditler öne çıkıyordu. Çin’in arabuluculuğunda Suudilerin İranlılarla el sıkışması ve bağlantıları normalleştirmesi Abraham Mutabakatlarının cazibesini zayıflattı.
Benzer formda BAE ve Kuveyt’le ilgileri yine elçilik seviyesine yükselten İran, İsrail’le barışmış olan Ürdün ve Mısır’la da yeni sayfa açmanın eşiğine geldi.
ABD bir müddetten beri Riyad’a kur yapsa da Suudiler bağlantılarını Çin, Rusya ve Hindistan üzere ülkelerle zenginleştirme eğiliminden vazgeçmiyor. Ülkenin yeni yılda BRICS’e dahil olması da bir öbür açıdan bunun teyidi.
Çin Devlet Lideri Şi Jinping, Aralık 2022’de Suudi Arabistan’ı ziyaret etti
Riyad İsrail’le olağanlaşma için ABD’den gelişmiş silahlar ve nükleer teknoloji alımının yanı sıra NATO gibisi güvenlik taahhütlerini içeren güçlü bir paydaşlık muahedesi arıyor.
İsrail-Amerikan ikilisi istenileni verme konusunda mutabık değil. Filistin bütün bu pazarlıklarda bir sos üzere sırıtıyor. Konuşulan evraklarda ilerleme sağlanırsa İsrail’le olağanlaşmayı kendi kamuoylarında hazmettirecek bir çerçeve de bulabilirler.
Gazze’den fırlayan tufana kadar Suudi yorumcular, Mescid-i Aksa odaklı tansiyonlardan hareketle Filistinlilerle makul ve adil bir muahedeye varmadan İsrail’le olağanlaşmanın sıkıntı olacağını düşünüyordu. Aksa Tufanı olağanlaşma trenine ek çekinceler bindirdi.
Suudi Dışişleri son tırmanışla ilgili resmi tavrını şu cümlelere sığdırdı. “Silahsız sivillerin maksat alınmasını reddediyoruz. Tüm tarafları memleketler arası insani hukuka hürmete davet ediyoruz.”
İsrail ile Filistinlileri eşitleyen bir yaklaşımla Riyad iki tarafta da gözetmek durumunda kaldığı çıkarları olduğunu hissettiriyor.
Sonuç olarak Aksa Tufanı, olağanlaşma teklifini cazip kılan bölgesel şartlar değişirken Suudi Arabistan’ı gemiye alarak Abraham Anlaşmaları’na tekrar diriltme eforlarına denk geldi. Filistinlilerin roketleri bu sürece de değiyor.
Filistinliler bununla Gazze, Doğu Kudüs ve Batı Şeria’daki mevcut siyasetler nedeniyle İsrail’e bir hudut çekmeyi hedeflerken olağanlaşma sürecine giren Araplara da “Filistin davasını başınıza nazaran kapatamazsınız, biz buradayız” demiş oluyor. Hamas şimdilik İsrail’in kapıldığı optimist atmosfere kükürt bastı; Suudilerin İsrail’le etkileşimine çomak soktu; Filistin idaresinin konumunu güçlendirmeye yönelik Suud teşebbüsünü etkisiz kıldı.
Aksa Tufanı’nın siyasal tesiri ne kadar sürer? Pek çok şey çatışmaların mühleti, genişleyip genişlemeyeceği ve yıkımın boyutlarına bağlı. Her halükârda bu şartlarda olağanlaşma bir müddetliğine buzdolabına kaldırılabilir. ‘Direniş ekseni’ndeki yorumcuların okuduğu üzere Abraham Mutabakatlarının öldüğü tarafındaki çıkarımlar için tahminen beklemek gerekebilir. Sonuçta siyasi süreçlere dur-kalk komutu veren yıkım birinci defa yaşanmıyor.
Bir önceki yazımız olan Fehmi Koru: Eski öykünün yeni boyutları dünyanın geleceğini değiştirme istidadını içinde barındırıyor başlıklı makalemizde Gün, Hamas ve İsrail hakkında bilgiler verilmektedir.
